Benjamin Glorieux, Maris Pajuste

Aria voor cello solo speelt met het idee dat een andere weergave van hetzelfde muzikale materiaal leidt tot een andere uitvoering. Om de eerste versie te begrijpen kijken we het best naar de tweede. In die tweede versie staat de melodische basis centraal genoteerd. Na ieder uiteinde kan de cellist kiezen tussen verschillende muzikale ideeën aan de rand van de partituur. De eerste versie presenteert het materiaal door elkaar. De volgorde ligt niet vast, waardoor het stuk altijd anders klinkt. Op welke manier zal cellist Benjamin Glorieux het hier brengen?

De taal en haar betekenis staan centraal in het werk van Georges Aperghis. In Recitation 11 worden telkens nieuwe woorden en korte zinnen toegevoegd, waarna alle voorgaande zinnen worden herhaald. Dit is vergelijkbaar met het spel ‘ik ga op reis en ik neem mee’ waarbij iedereen een voorwerp opnoemt dat die zou meenemen, waarna de volgende persoon alle voorgaande objecten herhaalt vooraleer zelf iets toe te voegen. Door het steeds herhalen van het voorgaande materiaal in een nieuwe context is er zowel verandering als verlies van betekenis: de eerste zinnen veranderen na verloop van tijd in een zuiver auditief motief.

In Helmut Lachenmanns wereld is het spelen van een ‘normale noot’ slechts één van de vele manieren om een instrument te bespelen. Ook onzuivere klanken krijgen de aandacht, wat vraagt om een andere notatie. In plaats van het klinkend resultaat te noteren, beschrijft Lachenmann de manier waarop een uitvoerder het kan maken, een zogenoemde action score (actie partituur). Pression gaat van een snaar aangestreken onder hoge druk tot een nagel die over een snaar glijdt en benaderd zo de cello op een onverwachte manier.

Cathy Berberian was in de eerste plaats gekend als een virtuoze zangeres. Stripsody is één van haar weinige composities maar is een echte klassieker in het hedendaagse zangrepertoire. Klanknabootsingen uit stripverhalen vormen de basis van het werk. Zij plaatst deze rond drie lijnen die de verschillende registers voorstellen: Laag, midden, hoog. Het is met andere woorden een collage die zowel de verschillende mogelijkheden van de stem verkent, alsook van een goed gevoel voor humor getuigt.

De muziek van Morton Feldman kunnen we begrijpen als een verklanking van de schilderkunst van Mark Rothko, Willem de Koonink, Barnett Newmann en hun tijd genoten. Centraal staat het idee van de color field (kleurenveld). Een schilderij wordt opgevat als een vlak waarin verschillende kleuren hun plaats krijgen. Feldman doet hetzelfde met muziek en creëert een Sound field (geluidsveld). Je kan dit voorstellen als een vlak waarin verschillende klanken naar boven komen. Projection I bestaat uit 3 lagen, waarbij elke laag een techniek voorstelt. Dit wordt ingevuld met rechthoeken die, vergelijkbaar met Stripsody, het register bepalen. Daarbovenop bepalen deze rechthoeken ook de duur van iedere noot.

Voor John Cage, bekend van zijn 4’33”, kon alle geluid gelden als muziek. Dat hij dan ook kiest voor het gebruik van grafische partituren hoeft niet te verwonderen. De partituur voor Aria bestaat uit een combinatie van tekst en ingekleurde lijnen. Een zanger(es) kiest voor een uitvoering een techniek per kleur/type lijn. Zo zal geen enkele uitvoering hetzelfde zijn.

Earle Browns bijdrage aan het grafisch repertoire is beperkt maar van groot belang. In de werken Folio en Four Systems herleidt hij de muzieknotatie tot haar meest abstracte vorm. De vraag kan gesteld worden of dit nog partituren zijn en niet gewoonweg een abstracte tekening of schilderij. Het lijkt bijna een Mondriaan, maar dan zonder kleur. Brown laat zo veel mogelijkheden voor een uitvoerder om de verschillende blokken te verklanken.

Het hoogtepunt van de avond is onze eigen grafische partituur. Hoewel, eigen is misschien niet helemaal juist. In verschillende workshops in Leuvense scholen vroegen wij de leerlingen om actief te luisteren naar enkele stukken uit ons programma en aan de hand daarvan een grafische partituur te maken. Hun creaties verzamelden en verwerkten wij tot een geanimeerde versie. Wij bedanken graag de volgende jonge componisten voor hun uitmuntende partituren: [lijst klassen en scholen]