Benjamin Glorieux, Maris Pajuste

Aria voor cello solo speelt met het idee dat dezelfde muziek anders klinkt als je haar op een andere manier noteert. De tweede versie is de eenvoudigste: de basismelodie staat in het midden van het blad en na ieder uiteinde kan de cellist kiezen tussen verschillende muzikale ideeën aan de rand van de partituur. De eerste versie presenteert het materiaal door elkaar waardoor de relatie tussen de basismelodie en keuzes verandert. Daarom is iedere uitvoering net iets anders. Benieuwd hoe cellist Benjamin Glorieux het stuk zal brengen?

De taal en haar betekenis staan centraal in het werk van Georges Aperghis. In Recitation 11 vertrekt hij vanuit één centraal woord “comme ça” waaraan hij telkens woorden en korte zinnen toevoegt, zowel ervoor als erna - een soort variant van het spel ‘ik ga op reis en ik neem mee’: bij elke beurt voegen de spelers een voorwerp toe nadat ze eerst alle eerder meegenomen voorwerpen hebben opgesomd. Door het steeds herhalen van het voorgaande materiaal in een nieuwe context is er zowel verandering als verlies van betekenis: de eerste zinnen veranderen na verloop van tijd in zuiver auditief materiaal.

In Helmut Lachenmanns wereld kan je noten op uiteenlopende manieren spelen; dit vraagt dan ook om andere schrijfwijzen. Hij noteert niet het klinkend resultaat, maar wel de manier waarop een uitvoerder dat kan bereiken in een action score (actiepartituur). In Pression beeldt Lachenmann de positie van de strijkstok en rechterhand op de volledige lengte van de cello af. Tekeningen geven specifieke technieken gaande van een snaar aangestreken onder hoge druk tot een nagel die over een snaar glijdt. Zo laat de cello zich horen op een heel onverwachte manier.

Cathy Berberian was in de eerste plaats gekend als een virtuoze zangeres. Stripsody is één van haar weinige composities maar is een echte klassieker in het hedendaagse zangrepertoire. Klanknabootsingen uit stripverhalen vormen de basis van het werk. Zij plaatst deze rond drie lijnen die de verschillende registers voorstellen: laag, midden, hoog. Het geheel is een collage die zowel de verschillende mogelijkheden van de stem verkent alsook van een goed gevoel voor humor getuigt.

Veel muziek van Morton Feldman is opgevat als een verklanking van de schilderkunst van Mark Rothko, Willem de Kooning, Barnett Newmann en hun tijdgenoten. Centraal staat het idee van het color field (kleurenveld), dat een schilderij ziet als een vlak waarin verschillende kleuren hun plaats krijgen. Feldman doet hetzelfde met muziek en creëert zo een sound field (geluidsveld). Je kan je dit voorstellen als een oppervlak waarin verschillende klanken naar boven komen. Projection I bestaat uit 3 lagen, waarbij elke laag een techniek voorstelt: aangestreken met de boog, aangetrokken met de vinger, en fluittoon. Elke laag wordt gevuld met vierhoeken: hoe hoger die staan, des te hoger klinkt de noot; en hoe langer ze zijn, des te langer wordt te klank aangehouden.

Voor John Cage, bekend van zijn 4’33”, kon alle geluid gelden als muziek. Dat hij kiest voor het gebruik van grafische partituren hoeft dan ook niet te verwonderen. Aria, opgedragen aan Cathy Berberian, bevat een combinatie van tekst, ingekleurde lijnen en zwarte vierkanten. De tekst bestaat uit klinkers, medeklinkers en woorden in vijf talen. Er zijn tien verschillende lijnen waarbij een zanger(es) voor elk type lijn één techniek kiest, bijvoorbeeld: zwart is fluisterend, geel is ‘een operazangers’, ... De zwarte vierkanten staan voor een niet-muzikaal gebruik van de stem, bijvoorbeeld blaffen, schreeuwen, fluiten, tsjirpen ... Zo geeft Cage veel mogelijkheden aan uitvoerders om Aria naar hun hand te zetten.

Earle Browns bijdrage aan het grafisch repertoire is beperkt maar daarom niet minder belangrijk. In Four Systems herleidt hij de muzieknotatie tot strepen met verschillende lengtes en diktes verdeeld over vier ‘notenbalken.’ De lengte stelt voor hoe lang een noot klinkt, de plaats op de ‘notenbalk’ zegt iets over de toonhoogte en de dikte van de lijnen geeft informatie over de luidheid en over het gebruik van clusters (het samen spelen van tonen die vlak naast elkaar liggen). Brown geeft ook aan dat de richting van de compositie niet vast ligt en dat ze zelfs ondersteboven gespeeld kan worden.

Het hoogtepunt van de avond is onze eigen grafische partituur. Hoewel, ‘eigen’ is misschien niet helemaal juist. In verschillende workshops in Leuvense scholen vroegen wij leerlingen om actief te luisteren naar enkele stukken uit ons programma en aan de hand daarvan zelf een grafische partituur te maken. Hun creaties verzamelden en verwerkten wij tot een geanimeerde versie. Wij bedanken graag de jonge componisten voor hun uitmuntende partituren.